Józef Zając (cichociemny)

---

Życiorys

Po zakończeniu edukacji w gimnazjum w Nowym Sączu w 1918 roku, Józef Zając kontynuował naukę w Szkole Handlowej w Krakowie. Już w 1919 roku podjął decyzję o ochotniczym wstąpieniu do Wojska Polskiego, gdzie został przydzielony do 1 pułku strzelców podhalańskich. Wziął czynny udział w wojnie polsko-bolszewickiej, walcząc u boku 1 kompanii sztabowej Brygady Górskiej w wielu starciach przeciwko bolszewikom. Jego zaangażowanie w ofensywę sierpniową 1920 roku, prowadzącą od Łukowa aż po Wilno, zasługuje na szczególne uznanie.

Po demobilizacji w 1921 roku, Zając podejmuje pracę w Muszynie, Nowym Sączu oraz Borysławiu. W okresie od 1924 do 1939 roku pełnił funkcję rachmistrza w Wydziale Powiatowej Rachuby Starostwa w Kopyczyńcach. Angażował się także w życie społeczne, a jego działalność obejmowała m.in. Komitet Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego oraz Powiatowy Związek Straży Pożarnych w Kopyczyńcach w latach 1933 – 1939.

We wrześniu 1939 roku, dzięki interwencji starosty, Zając został wyreklamowany od służby wojskowej. 18 września przekroczył granicę polsko-rumuńską w Zaleszczykach. W październiku, podróżując statkiem SS Pułaski, dotarł do Francji, gdzie został przydzielony do Szkoły Podchorążych Piechoty w Camp de Coëtquidan. Od 28 kwietnia do 22 czerwca 1940 roku brał udział w kampanii francuskiej, pełniąc rolę dowódcy drużyny, a później zastępcy dowódcy plutonu w 2 kompanii II batalionu 3 pułku Grenadierów Śląskich 1 Dywizji Grenadierów.

Po zatrzymaniu na granicy szwajcarskiej w czerwcu 1940 roku, dostaje się do niewoli niemieckiej, gdzie przebywał do czerwca 1942 roku, głównie w Stalagu XVIII A Kaisersteinbruch. Na przełomie stycznia i lutego 1941 roku został przeniesiony do Stalagu I A, gdzie z powodu choroby płuc trafił do szpitala w Marsylii, a następnie w Clermont-Ferrand.

14 lipca 1942 roku, w towarzystwie kilku osób, udał się w ucieczkę barką morzem na Gibraltar, gdzie dotarł na początku czerwca 1942 roku. W sierpniu 1942 roku, po trudnej podróży przez Pireneje i Francję, dotarł do Wielkiej Brytanii. Pod koniec sierpnia przydzielono go do 1 Pułku Rozpoznawczego 1 Dywizji Pancernej.

28 marca 1943 roku Zając zgłosił się do służby w Kraju. Od 10 maja 1943 r. do 20 marca 1944 roku brał udział w specjalistycznych kursach dla kandydatów na cichociemnych, w tym m.in. kursie dywersyjno-strzeleckim (STS 25a) w Garramour, kursie wywiadowczym (STS 34) w Bealieu oraz sabotażu komunikacyjnym i przemysłowym (STS 17) w Brickendonbury. Uczestniczył również w kursie walki konspiracyjnej w STS 43 Audley End, będąc także instruktorem na kursie specjalnym. Ostatecznie zaprzysiężony został 15 grudnia 1943 roku w Chicheley i przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza.

Jego transport do Głównej Bazy Przerzutowej w Brindisi we Włoszech miał miejsce między 12 kwietnia a 3 maja 1944 roku. W nocy z 4 na 5 maja 1944 roku skoczył ze spadochronem do Polski podczas operacji lotniczej „Weller 26”, dowodzonej przez mjra naw. Józefa Gryglewicza, lądując na placówkę odbiorczą „Szczur” 221, położoną w okolicy wsi Wola Gałęzowska. Wspólnie z nim skakali (ekipa L/50): ppor. Adam Dąbrowski ps. Puti, ppor. Adam Krasiński ps. Szczur, ppor. Andrzej Prus-Bogusławski ps. Pancerz, kpt. Jan Walter ps. Cyrkiel oraz Alfred Whitehead ps. Dolina 2. Cała operacja zrzutu skoczków, pojemników i paczek z dwóch samolotów trwała 1,5 godziny i została pomyślnie zrealizowana przez oddział partyzancki Armii Krajowej, pod dowództwem ppor. Aleksandra Sarkisowa ps. Szaruga.

Po aklimatyzacji w oddziałach leśnych AK, z kurierem Delegatury Rządu na Kraj, udał się do Warszawy. Jego adaptacja w stolicy była wspierana przez „ciotkę” Michalinę Wieszeniewską oraz innych przyjaciół. Po zakończeniu aklimatyzacji, otrzymał przydział do 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty, jednak ów przydział nie doszedł do skutku.

Od 5 maja do 31 lipca 1944 roku był przydzielony do Okręgu AK Warszawa. W czasie powstania warszawskiego, jako jeden z pierwszych, początkowo razem z Tadeuszem Jaworskim ps. Bławat oraz Zbigniewem Wilczkiewiczem ps. Kij, włączył się do grupy ochotników próbujących zdobyć gmach PAST-y. 5 sierpnia 1944 roku został przydzielony do batalionu „Kiliński” na pozycję zastępcy dowódcy 9 kompanii. Jego działania obejmowały walkę na rejonie placu Grzybowskiego oraz ulic Grzybowska – Ceglana – Graniczna – Żelazna Brama – Królewska – Marszałkowska – Zielna – Świętokrzyska, jak również na placu Bankowym. Wyróżnił się szczególnie podczas walk 18 sierpnia 1944 roku, a także w czasie nocnego szturmu na Hale Mirowskie w nocy z 30 na 31 sierpnia, gdzie odniósł rany w obie nogi. Dalsze bitwy toczył w batalionie szturmowym „Rum” od 9 września.

Po kapitulacji powstania, od 5 października 1944 roku do 2 maja 1945 roku, był więźniem w obozach niemieckich, zaczynając od Ożarowa, przez Stalag 344 Lamsdorf, Oflag II-D Gross Born, Oflag X A Sandbostel, aż do Oflagu X C. Został uwolniony 2 maja 1945 roku przez wojska brytyjskie. Dwa dni później, 10 maja 1945 roku, zameldował się w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. 1 lipca 1945 roku otrzymał rozkaz pracy w Głównej Komisji Weryfikacyjnej Armii Krajowej przy 11 Leopold Road w Londynie, która później stała się siedzibą Studium Polski Podziemnej. Został zweryfikowany przez tę komisję 29 listopada 1945 roku, a swoje obowiązki pełnił do 31 maja 1947 roku.

Ostatecznie osiedlił się w Wielkiej Brytanii, gdzie aktywnie działał w Kole Cichociemnych w Londynie, stając się wybranym sekretarzem Koła. Józef Zając był także autorem wspomnień zatytułowanych: Służba na odcinku, które ukazały się w książce pt. Drogi cichociemnych… (wydania I, II, III, Veritas, Londyn, 1954, 1961, 1972, Bellona, Warszawa, 1993, 2008).

Awanse

Awanse Józefa Zająca przedstawiają jego drogi w wojskowej hierarchii. Oto szczegółowy przegląd jego awansów:

• starszy strzelec – 1919,
• kapral – 1920,
• kapral podchorąży – 1939,
• plutonowy podchorąży – maj 1940 roku,
• podporucznik – 28 czerwca 1944 roku, ze starszeństwem z dniem 5 maja 1944 roku,
• porucznik – 1 października 1944 roku, zweryfikowany 29 listopada 1945 roku.

Odznaczenia

Józef Zając, znany z wybitnego zaangażowania w działania wojenne, odznaczony został kilkoma prestiżowymi nagrodami.

• srebrny Krzyż Zasługi – 1939,
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie, w tym dwukrotnie za uczestnictwo w kampanii francuskiej 1940 roku oraz dwukrotnie za odwagę i męstwo podczas powstania warszawskiego,
• Medal Wojska – czterokrotnie, w tym za działania w kampanii francuskiej 1940 roku oraz za spektakularną ucieczkę z niemieckiej niewoli i przebicie się przez Pireneje do Wielkiej Brytanii.

Życie rodzinne

Józef Zając był synem Stanisława i Antoniny z domu Gawor. Miał dwie siostry, Janinę i Marię, a także dwóch braci, Stefana i Henryka. W swoim życiu doświadczył miłości dwukrotnie, ponieważ był żonaty dwa razy. Jego pierwszą żoną była Aniela, nosząca z domu nazwisko Pierogowska, urodzona w 1900 roku, która żyła aż do 1992 roku. Z tego małżeństwa mieli dwoje dzieci: syna Zbigniewa, urodzonego w 1927 roku i zmarłego w 2002 roku, a także córkę Ewę, która przyszła na świat w 1931 roku i odeszła w 2017 roku.

Po opuszczeniu kraju i zamieszkaniu na emigracji, Józef ożenił się ponownie. Jego życie rodzinne wzbogaciło się o nowe pokolenie. Jego wnuki to Ryszard Zając, syn Ewy, oraz Adam Zając, będący synem Zbigniewa.

---

Oceń: Józef Zając (cichociemny)

---