Marian Porwit

---

Życiorys

Marian Porwit, jeden z ważniejszych przedstawicieli polskiej wojskowości, urodził się w rodzinie, której korzenie sięgają Gorlic. Jego ojcem był Marcin, urzędnik w magistracie, natomiast matka, Paulina, zmarła w 1942 roku. Porwit miał pięcioro rodzeństwa: Wilhelma, Jana, Edmunda – lekarza, Jadwigę, Władysława oraz Klemensa. Edukację rozpoczął w 1901 roku, uczęszczając do Szkoły Ludowej w Gorlicach, by z czasem przenieść się do Krakowa na dalsze kształcenie. Jego akademicka wędrówka obejmowała również Cesarsko-Królewskie Gimnazjum w Gorlicach, gdzie w 1914 roku uzyskał maturę.

Początkowy zapał do działalności fizycznej doprowadził go w 1914 roku do wstąpienia do Legionów Polskich. Jako legionista, został przydzielony do 14 kompanii 2 pułku piechoty, gdzie pełnił służbę w plutonie dowodzonym przez Jana Hyca. Kiedy zdobył doświadczenie dowódcze, jego kariera wojskowa nabrała tempa; we wrześniu 1914 roku przebywał w Szkole Podchorążych Legionów w Krakowie, szybko jednak został na nowo przydzielony do 11 kompanii 3 pułku piechoty.

Od października 1914 roku Porwit miał okazję uczestniczyć w ważnych operacjach wojskowych. Z dniem 23 października objął dowództwo półplutonu, co oznaczało jego wkroczenie w menadżerowanie działań w tej strefie. Również w marcu 1915 roku został mianowany sierżantem przez Józefa Zająca. W czerwcu tego samego roku, awansował na dowódcę plutonu w 8 kompanii pułku, będąc obecnym we wszystkich walkach II Brygady Legionów: Karpatach, Bukowinie, Besarabii oraz na Wołyniu.

Rok 1917 przyniósł mu nową ścieżkę kariery jako adiutant Mariana Kukiela. W czasie II wojny światowej Porwit był osobą kluczową w Oddziale VII Naukowym Sztabu Generalnego, gdzie przyczynił się do powstania Instytutu Historyczno-Wojskowego. Stanisław Kwaśniewski był jednym z jego bliskich współpracowników. W 1919 roku przeniesiony został do Generalnego Inspektoratu Piechoty. Jego dydaktyczny zapał dał o sobie znać podczas studiów w Wojennej Szkole Sztabu Generalnego, gdzie rozpoczął naukę w styczniu 1920 roku.

W 1920 roku, kiedy trwała wojna z bolszewikami, Porwit krótko pełnił rolę adiutanta w VII Brygadzie Piechoty, a znajomości z kolegami z pułku przekształciły się w długotrwałe przyjaźnie. Zasługi Mariana Porwita dostrzegł gen. Leonard Skierski, który rekomendował jego odznaczenie Krzyżem Złotym VM. Niestety, nieocenione osiągnięcia w czasie działań wojennych nie przyniosły mu formalnego odznaczenia.

Po zakończeniu wizji szkoleniowych, Porwit objął stanowisko dyrektora nauk Oficerskiej Szkoły Piechoty. Jego kryzysowe decyzje w 1926 roku w Warszawie, kiedy musiał zarządzać krytyczną sytuacją polityczną, zyskały uznanie w całym wojsku. Po zdobyciu Jan Rzepecki, oraz Leona Strzeleckiego, Porwit wykazał się odwagą i stanowczością w wyjątkowej sytuacji, przyczyniając się do zachowania porządku w mieście. W latach późniejszych, po przeniesieniu do Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, rozwijał projekty edukacyjne, w tym program audycji wojskowych w Polskim Radio.

W okresie 1930-1939 Porwit był związany z dowództwem 44 pułku piechoty Strzelców Kresowych, a jego kariera wojskowa nabrała tempa po przejęciu obowiązków przez płk. Werobej. Ostatnie dni przed wybuchem II wojny światowej obywały się w atmosferze ciągłej gotowości i przemyśleń – w końcu 1 września 1939 zgłosił się do Sztabu Naczelnego Wodza.

Po nieudanych staraniach o przydział, Porwit zaangażował się w dowodzenie Odcinkiem Zachodnim Obrony Warszawy. Działając w nagłej sytuacji, podjął się organizacji ewakuacji, a następnie trafił do niewoli, gdzie spędził wiele miesięcy, aż do uwolnienia przez wojska amerykańskie 1 kwietnia 1945 roku. Po wojnie wrócił do Polski, gdzie pracował w Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”, a jego działalność literacka zaowocowała „Komentarzami (…)”, które stały się jego dziedzictwem. Szacowny Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie stał się miejscem ostatniego spoczynku tego wybitnego wojskowego, który 12 października 1988 roku otrzymał pośmiertnie Nagrodę I stopnia Ministra Obrony Narodowej w dziedzinie literatury.

Życie prywatne

Marian Porwit był mężem Zofii Marii z domu Fried (1902–1985), z którą stworzył rodzinę oraz wychował syna Krzysztofa (1922–2013). Krzysztof aktywnie uczestniczył w wydarzeniach historycznych jako żołnierz Armii Krajowej, a także brał udział w powstaniu warszawskim, co jest godne uwagi. Po zakończeniu swojej wojskowej kariery, zdobył tytuł profesora doktora habilitowanego nauk ekonomicznych.

Warto również zauważyć, że w rodzinie Porwitów była postać, która mocno wpisała się w działania na rzecz Polaków za granicą. Jego bratowa, Maria Porwit, będąca wdową po Janie, który zmarł w Stanach Zjednoczonych w 1911 roku, zajmowała się jako Sekretarka Generalna Związku Polek w Ameryce organizowaniem pomocy dla polskich jeńców w czasie II wojny światowej. Ciekawe jest to, że wysyłała paczki do Oflagu VIIA w Murnau, co pokazuje jej zaangażowanie w pomoc rodakom w trudnych czasach.

Opinie

Aleksander Pragłowski wspomina, że Marian Porwit był „legionistą i kolegą z mojej promocji 1921 r. W roku 1926 spełnił on na moście Poniatowskiego rozkaz prezydenta Wojciechowskiego zatrzymania pochodu grupy rewolucyjnej z marszałkiem Piłsudskim na czele. Niestety, to nie wpłynęło korzystnie na dalszą jego karierę, ponieważ Polska oficjalna była na niego tak obrażona, że podczas wojny nie przydzielono mu żadnej funkcji. On, Tomaszewski oraz kilku innych starszych oficerów zostali po prostu zapomniani, mimo iż w 1939 roku okażą się doskonałymi żołnierzami.”

Marian Romeyko podkreśla tragiczne okoliczności, które 12 maja przypadły na barki Mariana Porwita, mówiąc o nim jako o „skromnym, lecz silnym duchem majorze, wychowawcy przyszłych oficerów zawodowych. Tego dnia, Porwit, dowodząc oddziałem swoich wychowanków podchorążych, znalazł się na moście Poniatowskiego, gdzie otrzymał rozkaz od prezydenta Rzeczypospolitej, aby nie zezwolić na przejazd marszałka Piłsudskiego i jego wojsk. Historia nie zna wielu podobnych tragicznych dylematów, z jakimi musiał zmierzyć się Porwit, stawiając w obliczu rozkazu trudne pytanie: czy to on ma zatrzymać marszałka, swojego byłego naczelnego wodza. Porwit podjął najtrudniejszą, ale i najczcigodniejszą decyzję – wykonał rozkaz.”

Romeyko podkreśla, że po tym tragiczny incydencie Porwit awansował w hierarchii wojskowej bardzo powoli. W jego późniejszym życiu przyjaźnił się z Porwitem, podczas gdy ten pełnił funkcję wykładowcy w Wojskowej Szkole. „Obserwując go, zawsze zadawałem sobie pytanie, jak taki niezwykle skromny i cichy człowiek mógł wykazać się aż tak heroiczną postawą”, pisze Romeyko.

Warto również zaznaczyć, że ogólna synteza opinii służbowych o Porwicie wskazuje, że był on wybitnym oficerem, który wyróżniał się pracowitością oraz sumiennością. Opisany jako powolny i flegmatyczny, ale o wielkiej ambicji w pracy, odznaczał się on również głębokimi i krytycznymi zdolnościami intelektualnymi. Wszechstronny taktyk, miał znakomite wykształcenie wojskowe, a także umiejętności organizacyjne oraz kierownicze. Dodatkowo, jego talenty pisarskie były na wysokim poziomie.

Awanse

Przedstawiamy szczegółowy harmonogram awansów Mariana Porwita, który na przestrzeni kilku lat osiągnął znaczące pozycje w Wojsku Polskim. Warto zwrócić uwagę na jego postępy w karierze wojskowej, które są świadectwem jego umiejętności oraz zaangażowania.

• sierżant – marzec 1915 roku,
• chorąży – 1 maja 1916 roku,
• podporucznik – 1 lipca 1916 roku, z 143. lokatą na liście starszeństwa oficerów Legionów Polskich oraz z dniem 12 kwietnia 1917,
• porucznik – listopad 1918 roku, ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1917 roku,
• kapitan – lipiec 1919 roku,
• major – zatwierdzony 15 lipca 1920 roku z dniem 1 kwietnia 1920 roku, w piechocie. Jego status został zweryfikowany 3 maja 1922 roku, przyznając mu starszeństwo z dniem 1 czerwca 1919 roku oraz 418. lokatę w korpusie oficerów piechoty,
• podpułkownik – 23 stycznia 1929 roku, ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1929 roku oraz 6. lokatą w korpusie oficerów piechoty,
• pułkownik – 19 marca 1937 roku.

Konsekwentne awanse Mariana Porwita odzwierciedlają jego kompetencje i wkład w rozwój sił zbrojnych, co z pewnością stanowi ważny element jego biografii wojskowej.

Ordery i odznaczenia

Marian Porwit był osobą odznaczoną licznymi medalami i odznaczeniami, które świadczą o jego zasługach oraz odwadze. Oto lista przyznanych mu wyróżnień:

• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari,
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari,
• Krzyż Niepodległości (22 grudnia 1931),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923),
• Krzyż Walecznych (otrzymany czterokrotnie, po raz pierwszy w 1921 roku),
• Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie uhonorowany: 11 listopada 1934 oraz 18 lutego 1939),
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Srebrny Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935),
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939” (przyznany w 1981 roku),
• Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja, zezwolenie uzyskane 28 września 1925),
• Srebrny Medal Waleczności I klasy (przyznany dwukrotnie, po raz pierwszy 14 grudnia 1916 r. w Austro-Węgrach),
• Brązowy Medal Waleczności (Austro-Węgry),
• Brązowy Medal Waleczności I klasy (Austro-Węgry).

Publikacje (wybrane)

Marian Porwit był wybitnym encyklopedystą, który zastał uhonorowany miejscem w gronie edytorów kompleksowej ośmiotomowej Encyklopedii wojskowej, która została wydana w latach 1931–1939. W ramach swoich obowiązków redakcyjnych, porwit zredagował hasła dotyczące strategii oraz taktyki broni połączonych, a ponadto był członkiem komitetu redakcyjnego tej encyklopedii.

W swoim dorobku literackim jako autor wprowadził do obiegu szereg istotnych publikacji, które miały wpływ na rozwój wiedzy o wojskowości i obronności. Oto niektóre z nich:

• Nauka o powinnościach żołnierza, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1924,
• Tajemnica musztry, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1925,
• Duch żołnierski (organizacja wychowania żołnierza), Główna Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1935,
• Obrona Warszawy wrzesień 1939 r. Wspomnienia i fakty, „Czytelnik”, Warszawa 1959,
• Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 r. Część 1: Plany i ich załamanie się, „Czytelnik”, Warszawa 1969,
• Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 r. Część 2: Odwrót i kontrofensywa, „Czytelnik”, Warszawa 1973,
• Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 r. Część 3: Bitwy przebojowe i obrona bastionów, „Czytelnik”, Warszawa 1978,
• Spojrzenia poprzez moje życie, „Czytelnik”, wyd. I, Warszawa 1986, ISBN 83-07-01535-9.

Porwit swoją twórczością nie tylko dokumentował, ale i analizował ważne wydarzenia w historii Polski, będąc świadkiem wielu kluczowych momentów, co czyni jego publikacje niezwykle cennymi w kontekście militarnych studiów historycznych.

Upamiętnienie

W dniu 28 stycznia 2015 roku miało miejsce istotne wydarzenie, kiedy to Maciej Jankowski, pełniący funkcję podsekretarza stanu, na polecenie Ministra Obrony Narodowej, nadał Składowi Osowiec 2 Regionalnej Bazy Logistycznej w Rembertowie zaszczytne imię pułkownika dyplomowanego Mariana Porwita.

Następnie, 25 maja 2015 roku, Maciej Jankowski, również działając w imieniu Ministra Obrony Narodowej, podjął decyzję o nadaniu imienia pułkownika dyplomowanego Mariana Porwita Wojskowemu Centrum Edukacji Obywatelskiej w Warszawie. To znaczące uhonorowanie stanowi wyraz uznania dla osiągnięć oraz wkładu Mariana Porwita w obronność kraju.

---

Oceń: Marian Porwit

---