Bronisław Pieracki

---

Wczesne lata

Bronisław Pieracki przyszedł na świat w rodzinie Stanisława Jana Pierackiego (1849–1929), który pełnił funkcję naczelnika straży skarbowej, oraz Eugenii Marii z d. Budziszowskiej. Jego rodzicami chrzestnymi byli Bronisław Ajdukiewicz oraz Julia Marcela Wiśniewska. Rodzina Pierackich osiedliła się w Galicji w wyniku ucieczki przed prześladowaniami rosyjskimi, które miały miejsce tuż po powstaniu listopadowym. Tradycje niepodległościowe były mocno zakorzenione w danej rodzinie – dziadek Bronisława także brał czynny udział w tym powstaniu.

Rodzina liczyła wiele dzieci. Oprócz Bronisława, który był najstarszym z rodzeństwa, narodzili się Zygmunt (1885–1944), Kazimierz (1891–1941), Tadeusz (zm. 1941), Wanda (1885–1937), a także Maria i Jadwiga. Wczesne lata życia Bronisława przypadały na Nowy Sącz, gdzie rodzina mieszkała przy ul. Matejki 27.

Obaj bracia, Bronisław i Kazimierz, uczęszczali do I Gimnazjum Filologicznego w Nowym Sączu. Bronisław był uczniem tej szkoły w latach 1906–1914. Choć nie wyróżniał się w nauce, to udało mu się zdać maturę w maju i czerwcu 1914 roku, zaliczając przedmioty takie jak język polski, łacina i greka klasyczna.

Już w tym okresie Bronisław zaangażował się w tajne stowarzyszenia o charakterze niepodległościowym. Był członkiem grupy nazywanej Duchowcami, której nazwa pochodziła od imienia założyciela – Kazimierza Ducha. Organizacja ta współpracowała z Polską Partią Socjalistyczną, a w jej szeregach znajdował się m.in. późniejszy generał Józef Kustroń. W roku 1912 Duchowcy połączyli swoje siły z innym tajnym stowarzyszeniem o podobnym charakterze, znanym jako Promienisci. Połączenie to doprowadziło do powstania nowej organizacji, znanej jako Jastrzębie lub Związek Jastrzębi, w której Bronisław był jednym z trzech głównych liderów.

Jastrzębie stały się fundamentem do utworzenia późniejszej Drużyny Strzeleckiej, która powstała w 1913 roku. Bronisław Pieracki angażował się również w działalność harcerską; w szczególności we wrześniu 1913 roku zorganizował ćwiczenia, w których uczestniczyło wiele drużyn harcerskich oraz członkowie Związku Strzeleckiego.

Legiony Polskie

W 1913 roku Bronisław Pieracki ukończył szkołę oficerską Związku Strzeleckiego w Nowym Sączu, zdobywając stopień chorążego. W tym czasie był już aktywnym członkiem Związku Walki Czynnej. Wkrótce potem postanowił poszerzyć swoją wiedzę wojskową, uczestnicząc w letniej szkole drużyniackiej w lipcu 1914 oraz w kursie instruktorów organizowanym w Szkole Podstawowej nr 1 w Nowym Sączu, który prowadził Michał Żymierski.

W obliczu wybuchu I wojny światowej, Pieracki zgłosił się do grupy ochotników dowodzonej przez jego brata Kazimierza. Wkrótce 96 osób, będących członkami nowosądeckiego Strzelca oraz harcerzy, udało się do Krakowa, aby przyłączyć się do formujących się Legionów Polskich.

Pieracki dołączył do Legionu Zachodniego, jednej z formacji wojskowych utworzonych 27 sierpnia 1914 roku w Krakowie, która składała się z żołnierzy Związku Strzeleckiego, Polskich Drużyn Strzeleckich oraz Związku Drużyn Podhalańskich. Został mianowany dowódcą plutonu, zarządzając nim do maja 1915 roku. Następnie dowodził 7 kompanią 2 pułku piechoty Legionów, stanowiącego część II Brygady Legionów. W październiku 1914 roku te oddziały zostały skierowane na Węgry i Ukrainę, gdzie uczestniczyły w licznych bitwach, m.in. pod Zieloną (19 października 1914), Mołotkowem (29 października 1914), Pasieczną (30 października 1914) i Rafajłową (23–25 stycznia 1915). Walki toczono z wielką determinacją przez cały listopad 1914 roku.

Dalsza historia oddziału Bronisława Pierackiego obejmuje walki na północnych terenach Rumunii. W styczniu 1915 roku pułk uczestniczył w bitwie pod Kirlibabą (18–22 stycznia 1915), a także w starciach pod Brasą, Łopusznem (10 lutego 1915), Tłumaczem (5 marca 1915), Kolorówką (6 marca 1915) oraz Bortnikami (9 marca 1915). W Kołomyi z pułku wyodrębniono IV batalion, który po pewnym czasie stał się podstawą do utworzenia 4 pułku piechoty Legionów. Dowództwo nad nowym pułkiem objął płk Bolesław Roja, a do służby przyjęto głównie ochotników z Podhala oraz Królestwa Polskiego. W maju 1915 roku pułk włączono w skład III Brygady Legionów Polskich, a Pieracki, będąc jednym z młodszych dowódców, kierował 7 kompanią 4 pułku piechoty.

15 lipca 1915 roku oddział Pierackiego ruszył na front, gdzie jego wojskowe umiejętności zostały poddane ciężkiej próbie. Chrzest bojowy pułk przeszedł podczas bitwy pod Jastkowem 30 lipca 1915 roku. Niestety, podczas tego starcia, Bronisław Pieracki odniósł poważne obrażenia – kula trafiła go w pierś. Publikacja, która wydano pośmiertnie na jego cześć w 1934 roku, opisała to dramatyczne wydarzenie w następujący sposób:

W szturmie celem wzmocnienia lewego skrzydła brała udział i 7 kompania 2 batalionu. Przechodząc z rezerwy do linii, zaskoczona straszliwym ogniem, nie mogła posunąć się naprzód, wtedy to porucznik Bronisław Pieracki przykładnie wysunął się na czoło, by porwać za sobą ludzi. W tej chwili raniony kulą w pierś, mimo strasznego bólu, wysiłkiem woli utrzymuje się na nogach, bojąc się, że gdy upadnie, cofną się jego ludzie. Przez dwie godziny sprawuje jeszcze komendę, aż z upływu krwi osłabłszy, pada na ziemię.

Kula przeszła przez jego klatkę piersiową, zraniając go nad sercem. Następnie Bronisław został przewieziony na leczenie do Nowego Sącza, gdzie przez kilka miesięcy przechodził rehabilitację w szpitalu św. Krzyża. Na front wrócił w styczniu 1916 roku, a do października brał udział w walkach na Wołyniu. W tym czasie objął dowództwo II batalionu 4 pułku piechoty, a jego dowódca, Bolesław Roja, wystawił Pierackiemu bardzo pochlebną charakterystykę, podkreślając jego zalety:

Charakter prawy i wypróbowany, temperament spokojny, w służbie energiczny, w bitwie bardzo odważny, dobrze orientujący się, w ogniu spokojny i inicjatywny, poza służbą wzorowy, wobec przełożonych bez zarzutu, o podwładnych troskliwy, wykształcenie wojskowe posiada bardzo dobre.

Podczas swojej służby Bronisław Pieracki awansował w hierarchii wojskowej – na podporucznika 5 listopada 1914 roku, na porucznika 26 maja 1915 roku oraz na kapitana 1 listopada 1916 roku. W trakcie kryzysu przysięgowego odmówił przysięgi wierności cesarzowi niemieckiemu, co skutkowało degradacją i wcieleniem do armii austro-węgierskiej we wrześniu 1917, gdzie służył w 16 pułku Obrony Krajowej Krakau c.k. armii do maja 1918. Przebywając wówczas we Włoszech, ostatecznie został zwolniony z wojska jako osoba niezdolna do służby ze względu na problemy zdrowotne i wrócił do Lwowa.

Powróciwszy do Krakowa, zdecydował się na kontynuację edukacji, zapisując się na wydział filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego w semestrze letnim 1916/1917. Z uczelni jednak szybko odszedł, ponieważ już 26 września 1918 roku objął stanowisko dowódcy okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej w Nowym Sączu, a później także we Lwowie. W trakcie tego okresu wznowił studia prawnicze na Uniwersytecie Jana Kazimierza, a w kontekście narastającego konfliktu między Polakami a Ukraińcami, otrzymał od generała Roi rozkaz organizowania polskich oddziałów ochotniczych, które składały się z dawnych legionistów oraz członków POW.

Podczas obrony Lwowa, Pieracki został mianowany dowódcą kluczowego odcinka XI, a od 2 listopada 1918 roku pełnił obowiązki dowódcy oddziałów w okręgu II. Pełnił też funkcję oficera łącznikowego V odcinka w Naczelnej Komendzie obrony miasta i dowódcy IV odcinka w Szkole im. Sienkiewicza (od 13 listopada 1918), jak i dowódcą oddziałów rezerwowych miasta (od 21 listopada 1918). 24 listopada 1918 roku Bronisław Pieracki otrzymał awans na majora, a niedługo później został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Służba w Wojsku Polskim i praca ministerialna

Bronisław Pieracki rozpoczął swoją służbę w Wojsku Polskim 1 stycznia 1919, kiedy to uzyskał potwierdzenie swojego stopnia majora. Wkrótce po przybyciu do Warszawy, został przydzielony do Komisji Weryfikacyjnej Legionów Polskich. Już w marcu tego samego roku jego kariera zawodowa skierowała go do Ministerstwa Spraw Wojskowych. 23 czerwca 1919 otrzymał nominację na szefa Sekcji Religijno-Wyznaniowej, która odpowiadała za organizację duszpasterstwa wyznań niekatolickich w ramach Departamentu I Mobilizacyjno Organizacyjnego MSWojsk.

W miarę zaostrzenia konfliktu z bolszewikami, Pieracki został skierowany do Kwatery Głównej Naczelnego Wodza, pełniąc tam funkcję oficera łącznikowego w ramach wojska kwatermistrzowskiego. Następnie trafił do Pomorskiej Grupy Operacyjnej, zgodnie z zaleceniami jej dowódcy, generała Roi. Z dniem 3 maja 1922 roku, Pieracki został zweryfikowany na stopień podpułkownika, ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 roku oraz 123. lokatą w korpusie oficerów piechoty.

Po zakończeniu działań wojennych, kontynuował swoją karierę w Ministerstwie Spraw Wojskowych, zdobywając uznanie swoich przełożonych. Generał Eugeniusz de Henning-Michaelis, 3 listopada 1921, wystawił mu pozytywną opinię:

Po uzupełnieniu przygotowania fachowego zasadniczo nadaje się na oficera Sztabu Generalnego. Wyróżnia się inteligencją, dużym taktem w stosunku do zwierzchników i podwładnych, których sobie na stałe zjednywa, posiada kompletne wykształcenie uniwersyteckie. Jest pilny, ambitny, energiczny, samodzielny i dobry organizator, posada dużo inicjatywy. Z powierzonych sobie obowiązków na stanowisku trudnym jako szef wydziału wyznań niekatolickich wywiązuje się zawsze ku memu zupełnemu zadowoleniu. Poza służbą bez zarzutu.

Dzięki tym laudacjom, Pieracki został skierowany na studia wojenne i w latach 1923-1924 był słuchaczem Kursu Doszkolenia Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. W końcówce 1921 wstąpił również do organizacji Honor i Ojczyzna, znanej jako H2O, która powstała pod przewodnictwem generała Władysława Sikorskiego (za zgodą Józefa Piłsudskiego oraz Kazimierza Sosnkowskiego), a jej celem była dbałość o moralność korpusu oficerskiego oraz apolityczność armii. Organizacja ta została rozwiązana w lipcu 1923.

Pieracki w tym okresie mógł być także członkiem loży masońskiej, do której wstąpił na polecenie Piłsudskiego, obok takich postaci jak Józef Beck, Adam Koc, Bogusław Miedziński i inni. 15 października 1924 roku, po zakończeniu swojego kursu i uzyskaniu dyplomu oficera Sztabu Generalnego, otrzymał przydział do Inspektoratu Armii Nr IV jako I referent, jednak nie podjął obowiązków, gdyż został przeniesiony do dyspozycji Ministra Spraw Wojskowych.

1 grudnia 1924 roku prezydent Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski awansował go na pułkownika, przyznając mu 12. lokatę w korpusie oficerów zawodowych piechoty i ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924. 22 czerwca 1925, Pieracki otrzymał odznakę komandorską Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego, przyznaną przez papieża Piusa XI za jego zasługi dla Kościoła, a dekoracji dokonał generał Sikorski. W tym samym czasie był oficerem nadetatowym 4 Pułku Piechoty Legionów, ściśle współpracując z generałem Sikorskim, który powierzył mu funkcję sekretarza w sekcji Komitetu Politycznego Rady Ministrów.

Generał Sikorski nie szczędził Pierackiemu pochwał:

Oficer o wybitnej inteligencji. Niezwykle bystry. Posiada wielką łatwość opanowywania zagadnień ogólnowojskowych. Poczucie godności własnej, obowiązku i ambicji rozwinęły się u niego w wysokim stopniu. Życiowo wyrobiony, służbę traktuje ideowo. Taktowny. Zajmuje się z pasją sprawami polityczno-państwowymi. Przy zagwarantowanej lojalności może być jego praca w tej dziedzinie pożyteczna dla sprawy. Fizycznie na skutek przeżyć wojennych słaby. Potrzebuje powrotu na jakiś czas do służby liniowej, by być doskonałym oficerem Sztabu Generalnego.

Niektórzy współczesni mu historycy sugerują, że Pieracki został posłany przez Piłsudskiego w celu ścisłej współpracy z Sikorskim, aby przekazywać marszałkowi informacje o jego poczynaniach. Ciekawym epizodem jest sytuacja w 1925 roku, kiedy to Pieracki miał namawiać Sikorskiego do przeprowadzenia zamachu stanu, co jednak spotkało się z odmową. Po dymisji Sikorskiego, Pieracki objął stanowisko szefa Gabinetu u nowego ministra spraw wojskowych, generała Lucjana Żeligowskiego.

W tym okresie stał się częścią nieformalnej grupy bliskich współpracowników Piłsudskiego, określanej mianem pułkowników. W jej składzie znajdowali się między innymi Józef Beck, Janusz Jędrzejewicz, Ignacy Matuszewski, Bogusław Miedziński i inni. Co ciekawe, Pieracki był najmłodszy w tej grupie, a w przeciwieństwie do wielu kolegów, nie służył w I Brygadzie Legionów Polskich.

Pomimo że nie stał się zwolennikiem siłowego przejmowania władzy, aktywnie uczestniczył w planowaniu przewrotu majowego w 1926 roku. Krótko przed tym wydarzeniem, 11 maja, został jednak odwołany ze swojego dotychczasowego stanowiska w Ministerstwie Spraw Wojskowych. W trakcie zamachu miał współpracować z Adamem Kuryłowiczem, przekazując mu instrukcje dotyczące ogłoszenia strajku na kolei — co okazało się kluczowe dla sukcesu zamachowców, gdyż wiele oddziałów nie dotarło na czas do stolicy.

11 października 1926 roku, Pieracki został przesunięty do dyspozycji szefa Sztabu Generalnego, z przydziałem do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na stanowisko naczelnika Samodzielnego Wydziału Wojskowego. W tej roli badał sytuację kadrową w resorcie, koncentrując się na mniejszości ukraińskiej. Następnie, 15 czerwca 1927, Piłsudski mianował go delegatem ministra spraw wojskowych w Ministerstwie Rolnictwa, zajmującym się rolnictwem oraz wojenną gospodarką żywnościową.

Podczas tego okresu, Pieracki miał duży wpływ na sposób przygotowywania wyborów parlamentarnych, dążąc do strategii, która sprzyjałaby piłsudczykom. Opowiadał się za wykorzystaniem Wojewódzkich Komitetów Regionalnych do walki z opozycją oraz postulował eliminację ugrupowań przeciwnych sanacji, wykorzystując do tego aparatu państwowego opanowanego przez oboz piłsudczyków. Był zdecydowanym zwolennikiem bezwzględnej walki politycznej.

Na zakończenie tej fazy swojej kariery, Pieracki został wybrany na posła na Sejm w 1928 roku, z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, reprezentując okręg 44., który obejmował kilka powiatów. Przeniesiony został z dyspozycji szefa Sztabu Generalnego na stan nieczynny na czas kadencji sejmowej, a w Sejmie pełnił funkcje w dwóch komisjach, a także został przewodniczącym komisji wojskowej. Szybko uzyskał wiceprezydenturę ds. organizacyjnych w BBWR, gdzie wzmocnił swoją współpracę z Walerym Sławkiem i proponował przekształcenie BBWR w stronnictwo polityczne.

W niedługim czasie zrezygnował z mandatu, a 1 listopada 1928 roku został powołany ze stanu nieczynnego na II zastępcę szefa Sztabu Generalnego, gdzie jego głównym zadaniem było koordynowanie prac ministerstw w kontekście potencjalnej wojny. Z dniem 22 kwietnia 1929 roku został po raz kolejny przeniesiony w stan nieczynny.

Wiceminister

19 kwietnia 1929 roku Bronisław Pieracki zajął stanowisko sekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, co formalnie oznaczało, że pełnił funkcję wiceministra. Jego nominacja była osobistą decyzją Józefa Piłsudskiego, który pragnął, aby Pieracki wsparł ówczesnego ministra, Felicjana Sławoja Składkowskiego, jako zaufany człowiek. Marszałek Piłsudski miał na celu nie tylko wzmocnienie kierownictwa resortu, ale również uporządkowanie jego działań, aby uniknąć powstawania zbędnych aktów prawnych oraz zająć się sprawami, które zostały zaniedbane przez samego ministra, rozpraszanego ciągłymi inspekcjami i podróżami.

Składkowski sam wspominał, że Piłsudski podczas przekazywania informacji o mianowaniu Pierackiego powiedział:

Musicie iść do Sławoja i podtrzymać go, bo chłopak zupełnie mi się wykoleił – nic nie robi, tylko autem jeździ.

Wkrótce okazało się, że Pieracki w praktyce przejął kontrolę nad całym ministerstwem. Jego działania doprowadziły do sytuacji, w której podjęte decyzje wchodziły w konflikt kompetencyjny z samym ministrem. Przykładem tej sytuacji był okólnik nr 235 z 23 października 1929 roku, którego treść pokrywała się z powtarzającym się aktem prawnym wydanym przez Składkowskiego, dotyczący ewidencji i rozdziałów okólników.

Od 4 maja 1929 do 4 grudnia 1930 Pieracki przewodniczył komitetowi redakcyjnemu Gazety Administracyjnej i Policji Państwowej – periodyk ten publikowany był co dwa tygodnie oraz adresowany do urzędników państwowych. W tym czasie Pieracki zainteresował się również działalnością gospodarczą, wchodząc latem 1929 roku do zarządu państwowej Spółki Akcyjnej Handlowo-Rolniczej „Kooprolna”.

W wyniku wyborów przeprowadzonych w listopadzie 1930, Pieracki ponownie objął mandat poselski, tym razem startując w okręgu nr 45, obejmującym takie miejscowości jak Tarnów, Brzesko, Pilzno, Dąbrowa, Grzybów i Gorlice. Dodatkowo znalazł się na 20. miejscu na liście BBWR. W trakcie kampanii wyborczej nie angażował się bezpośrednio w kampanię wyborczą, lecz skupił się m.in. na zapewnieniu przychylności administracji państwowej dla kandydatów Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, co było szczególnie istotne, biorąc pod uwagę nadużycia oraz zakłócenia kampanii ze strony rządowej, które dotykały ugrupowania opozycyjne.

Pieracki stanowczo popierał działania sanacji. Uczestniczył również w konferencji prasowej, która miała na celu przedstawienie mediów informacji usprawiedliwiających działania obozu rządowego w tym zakresie. Był także zaangażowany w przeprowadzenie represyjnej akcji pacyfikacyjnej w Małopolsce Wschodniej, która była odpowiedzią na działania sabotażowe Ukraińskiej Organizacji Wojskowej, a w praktyce skierowana była przeciwko obywatelom ukraińskim w Rzeczypospolitej oraz ich organizacjom społecznym na zasadzie odpowiedzialności zbiorowej. Operacja ta, która miała miejsce od 16 września do 30 listopada 1930 roku, objęła co najmniej 450 wsi ukraińskich w 16 powiatach. Pieracki odegrał kluczową rolę w przygotowaniu tej akcji, a niektóre źródła wskazują, że został wyznaczony przez ministra Składkowskiego jako koordynator tego przedsięwzięcia reprezentujący Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

Wicepremier

Bronisław Pieracki pełnił funkcję wiceministra spraw wewnętrznych w kilku rządach, w tym rządach: Kazimierza Świtalskiego, piątym rządzie Kazimierza Bartla, pierwszym rządzie Walerego Sławka oraz w drugim gabinecie Józefa Piłsudskiego. 4 grudnia 1930 roku objął stanowisko ministra bez teki oraz wicepremiera w drugim rządzie Sławka. Sam marszałek Piłsudski zarekomendował go na to zaszczytne stanowisko.

Po dymisji rządu i powołaniu nowego gabinetu pod kierownictwem Aleksandra Prystora, od 27 maja 1931 roku, Kazimierz Świtalski zasugerował, by Pieracki objął stanowisko ministra skarbu. W końcu owo ministerstwo trafiło w ręce Jana Piłsudskiego. Mimo to, Pieracki ponownie zdobył tytuł wicepremiera oraz ministra bez teki.

Temat przejęcia Ministerstwa Skarbu pojawił się ponownie w późniejszym czasie, jednak wówczas sam Bronisław Pieracki zdecydował się odrzucić tę propozycję.

Minister

22 czerwca 1931 roku Bronisław Pieracki przejął funkcję ministra spraw wewnętrznych w gabinecie Aleksandra Prystora, zmieniając na tym stanowisku Felicjana Sławoja Składkowskiego. Już od początku jego zadania były ambitne: Pieracki miał skupić się na odciążeniu premiera od bieżących spraw polityki wewnętrznej, aby pozwolić mu zająć się kwestiami gospodarczymi. Emil Kaliński odgrywał w tym okresie ważną rolę jako minister poczt i telegrafów. Mimo że Pieracki spełnił wymagania, jego relacje z Prystorem nie były najłatwiejsze.

Jako minister, Pieracki przystąpił do reorganizacji obowiązków wewnętrznych resortu, a jego pierwszym dużym projektem była reforma samorządowa. W grudniu 1931 powstał projekt ustawy mający na celu harmonizację współpracy między władzami państwowymi a samorządowymi oraz wprowadzenie ujednoliconego modelu samorządu w całym kraju. Tak zwana „ustawa scaleniowa” weszła w życie w lipcu 1933, ustanawiając nowe zasady działania dla władz samorządowych.

Pod kierunkiem Pierackiego podjęto się rozładowania napięć w relacjach z ukraińską mniejszością w Polsce. Promował dialog i integrowanie ukraińskiej inteligencji w struktury państwowe, jednak warunkiem było ich apolityczne podejście. Działania te miały na celu stworzenie harmonijnego współistnienia obywateli różnych narodowości. BBWR zainicjował rozmowy z Ukraińskim Zjednoczeniem Narodowo-Demokratycznym (UNDO), lecz negocjacje nie powiodły się.

Organizacja spisu powszechnego w grudniu 1931 roku była kolejnym kluczowym przedsięwzięciem podjętym przez Pierackiego. Jego kadencja była także naznaczona społecznymi niepokojami wywołanymi kryzysem gospodarczym, co objawiało się licznymi strajkami, szczególnie w marcu 1932 roku. Minister odpierał później zarzuty, że Polska stawała się państwem policyjnym, a w swoich wystąpieniach podkreślał znaczenie traktowania wszystkich obywateli jednakowo, niezależnie od narodowości.

Podczas swojego urzędowania Pieracki pracował również nad projektem konstytucji kwietniowej, chociaż nie był jej głównym architektem. Dbał o to, by przedstawiciele różnych samorządów mieli swoje miejsce w strukturach państwowych, a także działał na rzecz uniknięcia powszechnych wyborów prezydenckich.

Bardzo zdolny, należał do tych ludzi, dla których działalność polityczna jest grą specyficzną ze wszystkimi cechującymi ją chwytami. Umiał pracować w szerokim zasięgu stosunków politycznych i w tym zakresie dobrze wypełniał powierzane mu zadania. Wydawało mi się jednak, że jego uzdolnienia byłyby cenniejsze, gdyby postawa życiowa Pierackiego miała głębsze oparcie i bardziej zasadniczy stosunek do rzeczywistości. Wówczas taktyczne posunięcia i nieodzowne z konieczności elementy gry byłyby ściślej związane z całością wielkich spraw państwowych, tracąc część tego, co mogło uchodzić za przebiegłość, spryt, brak lojalności lub szczerości.

W 1933 roku, mimo zmiany rządu, zachował swoje stanowisko, a nowy premier Janusz Jędrzejewicz wysoko oceniał jego wkład w działalność polityczną. Andrzeja Ajnenkiela widział w nim wschodzącą gwiazdę obozu sanacyjnego.

Był to człowiek twardej ręki, sprężysty administrator, ale mózg mu pulsował i głowę miał otwartą dla każdej argumentacji.

Pieracki podjął próbę porozumienia z Obozem Narodowo-Radykalnym, co nie zakończyło się sukcesem, ale jego dążenia do stabilizacji polityki były szeroko znane. Janusz Gołota zauważył wyraźną linię działań Pierackiego jako przejaw siły i dążenie do autorytarnego podejścia do władzy.

Generalna linia działań Pierackiego rysuje się wyraziście. Silne państwo, sprawnie zarządzane, zdecydowanie wobec opozycji. Dla rządzącego stronnictwa, które reprezentował, szukał szerszego prawicowego poparcia narzucając płaszczyznę porozumienia na podyktowanych warunkach, wyciągał dłoń, ale z dyktatem. I stąd np. można go widzieć jako zwolennika endecji, jak i jej wroga.

Wśród jego priorytetów znajdowały się współdziałanie z mniejszościami, walka z antysemityzmem i organizacja pracy resortu narodowościowego. Jego bezkompromisowa postawa budziła mieszane uczucia, lecz jego polityczna postawa pozostawia niezatarty ślad na kartach historii Polski międzywojennej, co podkreślają Janusz Gołota i Wojciech Stpiczyński. W 1934 roku mimo przeciwników, jego znaczenie w rządzie pozostawało istotne, a planowane reformy miały nadać nowy kierunek rozwojowi wewnętrznemu państwa.

Śmierć

W dniu zjazdu Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów w Berlinie, zapadła kontrowersyjna decyzja o przeprowadzeniu zamachu na polskiego ministra Janusza Jędrzejewicza lub Bronisława Pierackiego. Ten akt przemocy miał na celu odpowiedź na aresztowania, które były efektem nieudanej akcji ukraińskich nacjonalistów na pocztę w Gródku Jagiellońskim. Zamach na Pierackiego został zaplanowany po tym, jak minister podjął próby dialogu z umiarkowanymi elementami wśród Ukraińców, co według radykalnych frakcji stało w sprzeczności z ich polityką konfrontacyjną.

Zamach

W dniach poprzedzających tragiczne wydarzenia, 15 czerwca 1934 roku, członek Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów Hryhorij Maciejko pojawił się przed warszawskim Klubem Towarzyskim przy ul. Foksal 3 w Warszawie. Ten lokal był znany z częstych spotkań polityków, wysokich rangą wojskowych oraz przemysłowców. Maciejko cierpliwie czekał na przybycie Pierackiego, który ostatecznie przybył o godzinie 15.30 służbową limuzyną.

Gdy minister wysiadł, Maciejko, niezwłocznie podążył za nim. W momencie gdy miał zamiar zdetonować bombę, jej zapalnik uległ awarii. Wówczas Ukrainiec, nie czekając dłużej, sięgnął po rewolwer i trzykrotnie zastrzelił Pierackiego, trafiając go w tył głowy. Po strzelaninie zamachowiec zdołał uciec, mimo że policjant oraz szofer ministra rozpoczęli pościg. Maciejko wkrótce opuścił Polskę, kierując się najpierw do Czechosłowacji, a następnie do Argentyny.

Natychmiast po ataku na Pierackiego, na miejsce zdarzenia przybyła karetka, przewożąc rannego do Szpitala Ujazdowskiego. Minister przeszedł operację, lecz mimo wszelkich starań, zmarł jeszcze tego samego dnia. Rządowa Gazeta Polska relacjonowała:

„Upływ krwi udało się zatamować. Następnie lekarze dokonali trepanacji czaszki i wydobyli kulę. Stan ministra pogarszał się z każdą chwilą. Tętno słabło. O godz. 5 minut 15 po południu nastąpiła agonja.”

Pogrzeb

Manifestacja żałobna, która miała miejsce 17 czerwca 1934 roku na placu Piłsudskiego, zgromadziła około 100 tysięcy osób, które przeszły szereg ceremonii w celu uhonorowania zamordowanego ministra. Uroczystości pogrzebowe miały miejsce dzień później, 18 czerwca. Trumna z ciałem Pierackiego była wystawiona w nawie głównej kościoła Świętego Krzyża. W mszy, którą celebrował kardynał Aleksander Kakowski, uczestniczyli członkowie rządu, parlamentu oraz dowództwa armii. Po ceremonii kondukt żałobny przetransportował trumnę na dworzec Warszawa Główna, skąd została umieszczona w specjalnym pociągu, który przewiózł ją do Nowego Sącza, przyciągając uwagę tłumów oraz delegacji rozmaitych organizacji społecznych.

W Nowym Sączu, 19 czerwca, odprawiona została kolejna msza, tym razem przez biskupa polowego Wojska Polskiego, Józefa Gawlinę. Po ceremonii, trumna została odprowadzona do rodzinnego grobu na cmentarzu komunalnym, gdzie przemówienia wygłosili między innymi marszałek Senatu Stanisław Car i wiceminister spraw wewnętrznych Władysław Korsak. Do grobu włożono też ziemię z miejsca bitwy pod Jastkowem.

W dniach 18-19 października 1935 roku, trumna została ekshumowana i przeniesiona na Cmentarz Zasłużonych w Nowym Sączu, gdzie umieszczono ją pod dużą granitową płytą. W czasie II wojny światowej Niemcy nakazali złożenie trumny na cmentarz komunalny. Ostatecznie 14 października 2018 roku, w Nowym Sączu miała miejsce msza pogrzebowa w bazylice św. Małgorzaty, a trumna została przeniesiona z powrotem na cmentarz przy Al. Wolności, w miejsce pierwotnego spoczynku.

Następstwa i znaczenie śmierci

Początkowo dokonanie zamachu było przypisywane Organizacji Narodowej Rady. Jan Mosdorf, jej lider, próbował skontaktować się z Pierackim dzień przed atakiem, co wzbudziło domysły o domniemanym włączeniu narodowców w tę zbrodnię. Ostatecznie obwiniane były też nacjonalistyczne organizacje ukraińskie, co zostało potwierdzone, gdy OUN przyznała się do zbrodni.

Śmierć Pierackiego przyczyniła się do utworzenia obozu odosobnienia w Berezie Kartuskiej. Premier Leon Kozłowski po zamachu skonsultował się z Józefem Piłsudskim w celu powołania obozu, gdzie planowano umieścić osoby uznane za niebezpieczne dla państwa. 17 czerwca 1934 roku opublikowano Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej na temat tych, którzy zagrażali bezpieczeństwu publicznemu. Wkrótce po tym założono oboz w Berezie Kartuskiej.

Proces współpracowników zamachowca zaczął się w Warszawie w dniach 18 listopada 1935 – 13 stycznia 1936 i obejmował 12 osób powiązanych z Krajowym Prowidem OUN, które zostały oskarżone i skazane, w tym:

• Stepan Bandera – uznany za winnego, skazany na karę śmierci, której wymiar został zmieniony na dożywocie w wyniku amnestii,
• Mykoła Łebed´ – skazany na dożywotnie więzienie,
• Daria Hnatkiwska – skazaniec na 16 lat więzienia,
• Jarosław Karpyneć – winny sporządzenia bomby, karany dożywotnim więzieniem,
• Mykoła Kłymyszyn – z winą za przewóz materiałów wybuchowych, karany długoletnim więzieniem,
• Iwan Maluca – skazany na 12 lat więzienia,
• Bohdan Pidhajnyj – winny dostarczenia broni dla mordercy, dożywotnie więzienie,
• Jakiw Czornij – skazany na 7 lat, z uwzględnieniem aresztu śledczego,
• Jewhen Kaczmarskyj – 12 lat więzienia,
• Roman Myhal – skazany na 12 lat,
• Jarosław Rak – skazany na 7 lat, z zaliczeniem aresztu,
• Kateryna Zaryćka – 8 lat więzienia.

Ordery i odznaczenia

Bronisław Pieracki był znaczącą postacią, której zasługi zostały uhonorowane licznymi odznaczeniami. Poniżej przedstawiamy jego nagrody i odznaczenia:

• Order Orła Białego (pośmiertnie, 17 czerwca 1934),
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 6025 (1919),
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski,
• Krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (7 lipca 1925),
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie),
• Złoty Krzyż Zasługi (29 kwietnia 1925),
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia (1934),
• Odznaka pamiątkowa IV Odcinka „Obrony Lwowa”,
• Wielka Wstęga Orderu Feniksa (Grecja),
• Wielka Wstęga Orderu Krzyża Orła (Estonia, 1934),
• Krzyż Komandorski Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego (Watykan, 1925).

Upamiętnienie

Na podstawie wniosku ministra spraw wojskowych Józefa Piłsudskiego, dnia 16 czerwca 1934 roku, prezydent Rzeczypospolitej, Ignacy Mościcki, nadał pośmiertnie Bronisławowi Pierackiemu awans na stopień generała brygady, który obowiązywał od 15 czerwca 1934. W trakcie kolejnych dni, 17 czerwca 1934, Pieracki został także odznaczony Orderem Orła Białego, wyróżnieniem przyznawanym za szczególne zasługi w pracy na rzecz odzyskania i utrwalenia niepodległości Polski. Również 18 czerwca wprowadzono narodową żałobę, która trwała przez osiem dni dla urzędów państwowych, a dla jednostek policji i urzędów podległych Ministerstwu Spraw Wewnętrznych – aż 28 dni.

W połowie 1934 roku ogłoszono plan nazwania ulicami imienia Bronisława Pierackiego, które miały być usytuowane w miastach trzech województw południowo-wschodniej Polski. Po jego śmierci, wiele ulic w polskich miastach przyjęło jego imię, z czego po II wojnie światowej większość z nich nie powróciła do swoich pierwotnych nazw. Pierwsza ulica, przemianowana na jego cześć, była ul. Foksal w Warszawie, co miało miejsce już 16 czerwca 1934 roku o godzinie 18. W uroczystości uczestniczył ówczesny prezydent Warszawy, Marian Zyndram-Kościałkowski.

Ulice upamiętniające zamordowanego polityka istnieją m.in. w takich miejscowościach, jak:

• Białystok (obecnie ul. Warszawska),
• Bydgoszcz (obecnie ul. Karola Chodkiewicza),
• Chełm (obecnie ul. Adama Mickiewicza),
• Chorzów (obecnie ul. Jana Kasprowicza),
• Chrzanów (obecnie ul. Krakowska),
• Cieszyn (obecnie ul. Franciszka Barteczka),
• Gdynia (obecnie ul. Dworcowa),
• Katowice (obecnie ul. Staromiejska i ul. Zygmunta Waltera-Jankego),
• Kraków (obecnie ul. Studencka),
• Krzemieniec (przemianowana ul. Dyrektorska),
• Leżajsk (obecnie ul. Burmistrzów Jana i Leopolda Zawilskich),
• Lublin (obecnie ul. Żołnierzy Niepodległej),
• Lwów (obecnie ul. Zaliznyczna),
• Łapy (obecnie ul. Główna),
• Łomża (obecnie ul. Dworna),
• Łódź (przemianowana ul. Ewangelicka; obecnie ul. F.D. Roosevelta),
• Opalenica (przemianowana ul. Zbąszyńska),
• Ostrów Wielkopolski (obecnie ul. Mielczarskiego),
• Poznań (obecnie ul. Gwarna),
• Radom (obecnie ul. Mieczysława Niedziałkowskiego),
• Radzyn Podlaski (przemianowana ul. Ostrowiecka),
• Sanok (wcześniej i później ul. Kolejowa),
• Sosnowiec (obecnie al. Zwycięstwa),
• Stanisławów (obecnie ul. Szewczenki),
• Wadowice (późniejsza 15 grudnia),
• Wieliczka (po II wojnie światowej – ul. Świerczewskiego; obecnie ul. Gdowska),
• Tarnów (obecnie ul. Adama Mickiewicza),
• Tarnowskie Góry (obecnie ul. Stanisława Wyspiańskiego),
• Zgierz (obecnie ul. Łęczycka),
• Żnin (obecnie ul. 700-lecia).

W Częstochowie znajdował się plac Bronisława Pierackiego, który nosi obecnie nazwę plac Biegańskiego. Istniał także plac Pierackiego w Myszkowie, dzisiejszy plac Dworcowy. Obecnie ulice imienia Bronisława Pierackiego można spotkać m.in. w Krakowie i Nowym Sączu.

W 1934 roku Instytut Propagandy Państwowo-Twórczej opublikował hagiograficzną biografię Pierackiego autorstwa Edmunda Jezierskiego, zatytułowaną Bronisław Pieracki: generał Brygady, minister Spraw Wewnętrznych, poseł na Sejm, żołnierz, mąż stanu, człowiek, w której opisano jego życie, począwszy od młodości i walk w Legionach, aż po objęcie stanowiska ministra spraw wewnętrznych oraz zamach na jego życie.

Podczas obchodów Święta Niepodległości w listopadzie 1934 roku odsłonięto tablicę upamiętniającą Pierackiego w Brzuchowicach. Z kolei 5 października 1935 roku w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych złożono tablicę pamiątkową ku jego czci, w ceremonii udział wziął m.in. ówczesny szef ministerstwa, Marian Zyndram-Kościałkowski.

Na Nowym Sączu, naprzeciwko Cmentarza Zasłużonych, gdzie spoczywa Pieracki, powstał „Dom Społeczny” jako pomnik jego pamięci, poświęcony 15 czerwca 1937 roku, w dniu trzeciej rocznicy jego śmierci. Tam na fasadzie budynku odsłonięto tablicę pamiątkową. Po II wojnie światowej zmieniono nazwę obiektu na „Dom Kultury Kolejarza”, a obecnie mieści się tam Miejski Ośrodek Kultury w Nowym Sączu.

W drugiej części lat trzydziestych zainicjowano fundację stypendialną imienia Bronisława Pierackiego. Władze Łodzi przyznały dwa rodzaje stypendiów na jego cześć, które były dostępne na wniosek Wydziału Oświaty i Kultury. Pierwsze z nich miało na celu wsparcie ubogich studentów z krajowych uczelni na wydziałach samorządowych, a drugie było przeznaczone dla sierot po uczestnikach walk o niepodległość. Maksymalny okres wypłaty stypendium trwał pięć lat, a jego kwota wynosiła 1200 zł. Ponadto, podobne stypendium zostało ufundowane przez Komitet Uczczenia Pamięci Bronisława Pierackiego, skierowane do uczniów szkół, które niegdyś uczęszczał minister, tj. do gimnazjum w Nowym Sączu oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Przed 1939 rokiem na dworcu kolejowym Lwów Główny odsłonięto tablicę upamiętniającą Bronisława Pierackiego.

Życie prywatne

Nie ma zbyt wielu informacji na temat życia osobistego Bronisława Pierackiego. Był osobą, która przez całe życie pozostała samotna, nigdy nie założył rodziny ani nie wchodził w stałe relacje z żadną kobietą, co sprawia, że można go określić mianem kawalera do końca jego dni.

Jak zauważył Marian Romeyko, jednym z powodów jego samotności mogła być choroba skóry, na którą rzekomo cierpiał, a według niektórych źródeł były to egzema lub łuszczyca. Podobne zdanie miał Henryk Gruber, który również odnosił się do tego aspektu jego życia.

Wywód genealogiczny

W niniejszym opracowaniu przedstawiamy wywód genealogiczny, który obejmuje informacje na temat rodziny Bronisława Pierackiego.

NN Pieracki

_

NN

_

Edward Budziszowski

_

Wanda Błażowska

_

_

_

_

_

_

_

_

_

Stanisław Jan Pieracki (1849-1929)

_

Eugenia Maria Budziszowska

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

Na poniższym diagramie można zauważyć różne powiązania rodzinne oraz osoby związane z linearną genealogią. Te korespondencje genealogiczne stanowią cenny element w zrozumieniu historii rodziny.

_

_

Bronisław Wilhelm Pieracki ur. 28 maja 1895, zm. 15 czerwca 1934

_

_

W szczególności, Bronisław Wilhelm Pieracki był urodzony 28 maja 1895 roku i zmarł 15 czerwca 1934 roku. Jego wkład w historię rodziny i okoliczna społeczność pozostaje nieoceniony.

---

Oceń: Bronisław Pieracki

---